Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) jest byliną, należącą do zróżnicowanej i szeroko rozpowszechnionej rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Obecnie roślina jest tak szeroko rozpowszechniona, że występuje w zasadzie w każdym regionie Ziemi, gdzie panują umiarkowane warunki klimatyczne. Jest spotykana na większości łąk, na polach uprawnych, na miedzach i przydrożach. Nazwę zawdzięcza lancetowatym, trzy- lub pięciokrotnie unerwionym liściom, wznoszącym się do wysokości około 50 –70 cm. Liście mają szerokość od 1 do 4 cm i są pokryte drobnymi włoskami.
fot. Siewka babki lancetowatej
Po zbożach lub roślinach bobowatych
Jako roślina ruderalna babka lancetowata występuje również na stanowiskach suchych, niezasobnych w wapń. Nie ma ona szczególnych wymagań co do stanowiska w uprawie. Jednak ze względu na bujny rozwój zwartej masy liściowej i optymalnie powtarzający się dwu- lub trzykrotnie w roku zbiór surowca, preferowane pod jej uprawę powinny być grunty zasobne, lekko kwaśne, wilgotne. Nie nadają się natomiast stanowiska zalewane, o glebach nieprzepuszczalnych, zwięzłych, ale również te okresowo przesychające. Ze względu na stosunkowo powolny rozwój roślin w początkowym stadium wegetacji, ważne jest odpowiednie umieszczenie uprawy babki w płodozmianie, po roślinach pozostawiających plantacje wolne od uciążliwych chwastów jedno- i dwuliściennych. Odpowiedni przedplon pod uprawę babki to rośliny zbożowe, utrzymane we właściwej czystości oraz bobowate. Babka jest dobrym przedplonem dla wielu roślin, pozostawiając stanowisko w dobrej strukturze, stosunkowo wolne od chwastów. Babka nie powinna być uprawiana na tym samym stanowisku częściej niż co 2–3 lata.
Roczna lub trzyletnia
Plantacje babki lancetowatej mogą być prowadzone w cyklu jednorocznym, dwuletnim lub trzyletnim. Nasiona w ilości od 6 do 10 kg/ha są wysiewane wczesną wiosną, bezpośrednio do gruntu na głębokość 1,5–2,0 cm. Odległość rzędów powinna wynosić 25–45 cm. Po wysiewie nasion zalecane jest lekkie przywałowanie plantacji. W zależności od rodzaju gleby i warunków pogodowych, pierwsze wschody pojawiają się po upływie 10–16 dni od siewu. Nawożenie jest zależne od rodzaju stanowiska oraz przedplonu. Uwzględniając zapotrzebowanie babki na składniki pokarmowe (w wartościach orientacyjnych) przyjmuje się dawkowanie na 1 ha: 80–100 kg N, 20–30 kg P2O5, 80–120 K2O oraz 5–10 kg MgO. Dawki nawozów azotowych powinny być podzielone – pierwsza na początku wegetacji i kolejne – po każdym zbiorze. Nawozy fosforowe oraz potasowe aplikuje się przed siewem nasion. Ze względu na ryzyko zanieczyszczeń mikrobiologicznych odradza się stosowanie nawozów organicznych, nie tylko we właściwej uprawie, ale również w bezpośrednim przedplonie. Ze względu na stosunkowo powolny wzrost roślin i niską konkurencyjność w stosunku do chwastów, utrzymanie plantacji w czystości w pierwszych tygodniach uprawy jest niezwykle ważne. W tym celu zalecane są zabiegi mechanicznego pielenia w międzyrzędziach, a w razie konieczności usuwanie chwastów w rzędach ręcznie.
fot. Nasiona babki lancetowatej
Zbiór i suszenie surowca
Kilkakrotny (od połowy maja do początku września) zbiór surowca wykonuje się przed kwitnieniem. Ziele babki ścinane jest możliwie najbliżej ziemi, przyczepami samozbierającymi z kosiarkami bębnowymi lub kosiarkami pokosowymi. Niskie przycinanie sprzyja w korzystnych warunkach pogodowych bujnemu przyrostowi kolejnych pokosów oraz zmniejsza ryzyko szybkiego wybijania w kwiatostany. Zebrany surowiec jest bardzo wrażliwy na zgniatanie i uszkodzenia mechaniczne. Niewłaściwie zebrany liść szybko brązowieje, zwija się i kruszy podczas dalszego przerobu. Dlatego surowiec bezpośrednio po skoszeniu musi trafić bezpośrednio do suszarni, gdzie w cienkich warstwach grubości około 50 cm, delikatnie przewracanych, powinien być suszony w możliwie krótkim czasie w temp. 45–50°C. Średni plon wysuszonego surowca wynosi średnio od 4 do 6 ton/ha w jednym roku uprawy (2–3 zbiory). Największy i z reguły najbardziej wartościowy pod względem pożądanej struktury liści jest pierwszy pokos.
fot. Kwiatostan babki lancetowatej. Zbiór powinien być wykonany przed kwitnieniem.
Lecznicza moc babki
Jako roślina lecznicza znana jest od starożytności. Ze względu na zakres występowania jest również od wieków jedną z najczęściej opisywanych roślin o działaniu prozdrowotnym. Surowcem o przeznaczeniu farmaceutycznym są zarówno wysuszone liście – Plantago lanceolatae folium, jak i ziele – Plantago lanceolatae herba. Surowiec zawiera m.in. składniki irydoidowe, śluz, garbniki, flawonoidy, sole cynku i potasu. Zgodnie z wymaganiami Ph Eur. surowiec powinien zawierać min. 1,5% sumy pochodnych kwasu kawowego w przeliczeniu na akteozyd. W medycynie naturalnej do dziś babka lancetowata używana jest do stosowania wewnętrznego – w formie mieszanek ziołowych i syropów oraz jako preparat naskórny. Przy tym zwraca się szczególną uwagę na właściwości wykrztuśne i rozkurczające mięśnie gładkie. Wyciągi wodne babki lancetowatej pobudzają wytwarzanie w organizmie interferonu i przeciwciał antywirusowych, chronią zatem przed inwazją wirusów. Sok z liści babki lub maść zawierająca jej ekstrakty przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.
Katarzyna Wójcik
