W uprawie wszystkich gatunków, które znamy jako dwuletnie, a do nich należy marchew, często występują rośliny, które zachowują się jak jednoroczne – wytwarzają pędy kwiatostanowe i mogą kwitnąć już w pierwszym roku. Nazywamy je pośpiechami. Na ich pojawienie się ma wpływ wiele czynników, ale termin siewu może także przyczynić się do ich wystąpienia.
W produkcji marchwi ma to bardzo duże znaczenie, ponieważ korzenie roślin, u których wytworzył się pęd kwiatostanowy (nawet jeśli jest niewidoczny na zewnątrz) szybko drewnieją, co skutkuje utratą wartości handlowej. Wpływa to w sposób oczywisty na efekt ekonomiczny uzyskiwany przez producenta.
W naszej szerokości geograficznej bardzo ważnym czynnikiem, który wpływa na występowanie pośpiechów jest niska temperatura, która może wystąpić podczas uprawy marchwi. Proces, który jest nią spowodowany, a skutkuje pojawieniem się (także przedwczesnym – pośpiechy) pędów kwiatostanowych nazywa się jarowizacją.
Przeprowadzone na świecie badania wykazały, że występują różnice odmianowe we wrażliwości na jarowizację, to znaczy że są odmiany bardziej odporne i bardziej wrażliwe na wytwarzanie pośpiechów. Na jarowizację ma wpływ także wiek rośliny. Młode rośliny są najbardziej odporne na jarowizację. W doświadczeniach wykazano, że marchew jest najbardziej na nią podatna, kiedy średnica jej korzenia wynosi około 1 cm. Gdyby takie korzenie poddać działaniu temperatury 5°C przez 7–11 tygodni (w zależności od odmiany) uzyskalibyśmy efekt blisko 100% roślin kwitnących.
Na szczęście w okresie uprawy takie sytuacje nie występują, ale dłuższe czy krótsze okresy chłodów zdarzają się, a to może mieć wpływ na udział pośpiechów, które zauważymy pod koniec wegetacji. Takim okresem kiedy chłody na pewno występują jest wczesna wiosna. Wyniki badań pokazały, że także w fazie młodocianej roślin – siewek może dojść do pełnego ich zjarowizowania. Warunkiem byłoby jednak utrzymywanie ich w temperaturze 4–10°C, przez znacznie dłuższy czas – 150 dni. Tak długiego okresu chłodów wiosną trudno się spodziewać, a doświadczenie, które dało taki efekt przeprowadzono przetrzymując rośliny przez zimę w szklarni.
Im on będzie dłuższy tym więcej może być w uprawie pospiechów. Dlatego też przy uprawie odmian na późny zbiór i przechowywanie nie powinniśmy się spieszyć z terminem siewu. Wykazano, że majowe siewy są najbardziej korzystne – dają lepszy i wyższy jakościowo plon (mniej lub wcale pospiechów), a korzenie także lepiej się przechowują.
Oczywistym jest, że mając na celu wczesne zbiory (zbiór pęczkowy),nasiona marchwi wysiewa się bardzo wcześnie, ponieważ ewentualnego efektu jarowizacji nie zdążymy już (na szczęście) zaobserwować.
dr Wojciech Matuszak
